Ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι και ψυχική υγεία στην εργασία

Οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι οφείλονται στον κακό σχεδιασμό, την πλημμελή οργάνωση και διαχείριση της εργασίας, καθώς και στο ανεπαρκές κοινωνικό επαγγελματικό πλαίσιο, και ενδέχεται να έχουν αρνητικές ψυχολογικές, σωματικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Οι συνθήκες εργασίας που ευνοούν τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους είναι μεταξύ άλλων οι εξής:

• υπερβολικός φόρτος εργασίας
• αντικρουόμενες απαιτήσεις και έλλειψη σαφήνειας όσον αφορά τον ρόλο του εργαζομένου
• μη συμμετοχή των εργαζομένων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων που τους αφορούν
• έλλειψη αυτονομίας και αδυναμία παρέμβασης στον τρόπο εκτέλεσης της εργασίας
• κακή διαχείριση των οργανωτικών αλλαγών
• εργασιακή ανασφάλεια
• αναποτελεσματική επικοινωνία
• ελλιπής υποστήριξη από τον προϊστάμενο ή τους συναδέλφους
• ψυχολογική και σεξουαλική παρενόχληση - και
• δύστροποι πελάτες, ασθενείς, μαθητές κ.λπ.

Όσον αφορά τις απαιτήσεις εργασίας, είναι σημαντικό να μην συγχέονται οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες κινδύνου, όπως ο υπερβολικός φόρτος εργασίας, με τις συνθήκες στις οποίες, αν και τα εργασιακά καθήκοντα είναι ενδιαφέροντα, και ενίοτε απαιτητικά, το εργασιακό περιβάλλον είναι υποστηρικτικό και οι εργαζόμενοι έχουν αρκετή αυτονομία, είναι καλά εκπαιδευμένοι και προσπαθούν να αποδώσουν όσο καλύτερα μπορούν. Ένα καλό ψυχοκοινωνικό περιβάλλον ενισχύει την καλή απόδοση και την προσωπική ανάπτυξη, καθώς και την ψυχική και σωματική ευεξία των εργαζομένων.

Οι εργαζόμενοι βιώνουν άγχος όταν οι συνολικές απαιτήσεις της εργασίας τους είναι υπερβολικές και υπερβαίνουν τις δυνατότητές τους για να τις αντιμετωπίσουν. Πέρα από τα συναφή προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως η επαγγελματική εξουθένωση, το άγχος, η κατάθλιψη, ακόμη και οι αυτοκτονικές προθέσεις, οι εργαζόμενοι που εμφανίζουν παρατεταμένο άγχος μπορούν να εκδηλώσουν σοβαρά προβλήματα σωματικής υγείας, όπως καρδιαγγειακές ή μυοσκελετικές παθήσεις.

Για τον οργανισμό, μεταξύ των αρνητικών επιπτώσεων περιλαμβάνονται οι κακές συνολικές επιδόσεις της επιχείρησης, η αύξηση της συχνότητας των απουσιών από την εργασία και του φαινομένου του «παρουσιασμού» (οι εργαζόμενοι προσέρχονται στην εργασία τους όταν είναι άρρωστοι χωρίς να μπορούν να λειτουργήσουν αποτελεσματικά), η αύξηση του κύκλου εργασιών, καθώς και τα αυξημένα ποσοστά ατυχημάτων και τραυματισμών. Οι απουσίες που σχετίζονται με την ψυχική υγεία τείνουν να είναι μεγαλύτερες από εκείνες που οφείλονται σε άλλες αιτίες και οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την εργασία αποτελούν σημαντικό στοιχείο το οποίο συμβάλλει στην αύξηση των ποσοστών πρόωρης συνταξιοδότησης. Το εκτιμώμενο κόστος για τις επιχειρήσεις και την κοινωνία είναι σημαντικό και ανέρχεται σε δισεκατομμύρια ευρώ σε εθνικό επίπεδο.

Η σφυγμομέτρηση για την ΕΑΥ του EU-OSHA που διεξήχθη από τον EU-OSHA το 2022 αποκαλύπτει ότι το 27% των εργαζομένων βιώνει άγχος, στρες ή κατάθλιψη που προκαλείται ή επιδεινώνεται από την εργασία. Ορισμένοι από τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους που έχει διαπιστωθεί ότι έχουν τις πιο αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των εργαζομένων είναι το αντικοινωνικό ωράριο εργασίας και η ένταση εργασίας. 

Μια προληπτική, ολιστική και συστηματική προσέγγιση για τη διαχείριση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων θεωρείται ότι είναι η πιο αποτελεσματική. Η Ευρωπαϊκή έρευνα για τους νέους και τους αναδυόμενους κινδύνους στις επιχειρήσεις (ESENER) του EU-OSHA διερευνά τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτοί και αντιμετωπίζονται οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, εντοπίζοντας τους βασικούς παράγοντες, τα εμπόδια και τις ανάγκες στήριξης. Η έρευνα αποκαλύπτει ότι οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι θεωρούνται πιο απαιτητικοί και πιο δύσκολα διαχειρίσιμοι από τους «παραδοσιακούς» κινδύνους για την ΕΑΥ. Σύμφωνα με διεξοδικότερες αναλύσεις, κυρίως οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις τείνουν να υποτιμούν τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους και συχνά δεν λαμβάνουν κατάλληλα προληπτικά μέτρα. Είναι αναγκαίο σε όλες τις εταιρείες και σε όλα τα κράτη μέλη να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση και να παρασχεθούν απλά πρακτικά εργαλεία σε τομεακή βάση για τη διαχείριση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων που σχετίζονται με την εργασία. 

Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναγνωρίζει ότι η ψυχική υγεία πρέπει να αντιμετωπίζεται με ολοκληρωμένο τρόπο σε όλους τους τομείς πολιτικής, μεταξύ άλλων και στην εργασία. 

Με τη σωστή προσέγγιση, οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι μπορούν να προληφθούν και να αντιμετωπιστούν με επιτυχία, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή το είδος της επιχείρησης. 

Η διαχείριση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων που συνδέονται με την εργασία δεν αποτελεί απλώς ηθική υποχρέωση και καλή επένδυση για τους εργοδότες, αλλά και νομική επιταγή που ορίζεται στην οδηγία-πλαίσιο 89/391/ΕΟΚ, η οποία υποστηρίζεται από τις συμφωνίες-πλαίσιο των κοινωνικών εταίρων για το άγχος και την παρενόχληση που συνδέονται με την εργασία και τη βία στην εργασία.

Ταυτόχρονα, οι εργοδότες έχουν τη νομική ευθύνη να διασφαλίζουν ότι οι κίνδυνοι στον χώρο εργασίας αξιολογούνται και ελέγχονται δεόντως. Η συμμετοχή των εργαζομένων σε αυτήν τη διαδικασία είναι απαραίτητη για να εντοπίζονται και να αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι καλύτερα και αποτελεσματικότερα. Οι εργαζόμενοι και οι εκπρόσωποί τους κατανοούν καλύτερα τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν στον χώρο εργασίας τους και η συμμετοχή τους έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί παράγοντα επιτυχίας στην καταπολέμηση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων στην εργασία. 

Μάθετε περισσότερα για τις πρακτικές οδηγίες εδώ.