Psychosociale risico’s en mentaal welbevinden op het werk

Psychosociale risico’s en de daaruit voortvloeiende gevolgen voor de mentale en lichamelijke gezondheid behoren tot de meest knellende vraagstukken op het gebied van de veiligheid en gezondheid op het werk (VGW). Psychosociale risico’s hebben niet alleen een nadelig effect op de individuele gezondheid, maar kunnen ook een negatieve invloed hebben op de efficiëntie van organisaties en nationale economieën.

Stress, angst en depressiviteit vormen het op een na meest voorkomende werkgerelateerde gezondheidsprobleem waar Europese werknemers mee te maken hebben. Het ter sprake brengen van aspecten van het mentale welbevinden en van uitdagingen op het werk is nog steeds verbonden aan de angst voor stigmatisering. Toch geeft bijna 45 % van de werknemers aan te maken te hebben met risicofactoren die hun mentale gezondheid nadelig kunnen beïnvloeden. Wanneer psychosociale risico’s echter worden gezien als een organisatorisch probleem en niet als een individuele tekortkoming, kunnen ze op dezelfde gestructureerde en georganiseerde manier worden aangepakt als andere risico’s op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk.

Wat zijn psychosociale risico's?

Psychosociale risico’s vloeien voort uit een ongunstige invulling van de jobinhoud, een gebrekkige werkorganisatie en ondeugdelijk management, alsmede uit slechte arbeidsomstandigheden en kunnen leiden tot ongunstige psychologische, fysieke en sociale resultaten. Een paar voorbeelden van arbeidsomstandigheden die psychosociale risico’s veroorzaken:

te hoge werklast;
tegenstrijdige eisen en onduidelijkheid over de functie;
onvoldoende betrokkenheid bij beslissingen die de werknemer aangaan;
gebrek aan invloed op de wijze waarop het werk wordt uitgevoerd;
slecht geleide organisatorische verandering;
baanonzekerheid;
ineffectieve communicatie;
onvoldoende steun van leidinggevenden of collega’s;
psychologische en seksuele intimidatie; en
lastige klanten, patiënten, leerlingen, etc.

Als we kijken naar de functie-eisen, is het belangrijk om psychosocialerisicofactoren zoals overmatige werkbelasting niet te verwarren met omstandigheden waarin de werktaken weliswaar stimulerend en soms uitdagend zijn, maar er een ondersteunende werkomgeving is waarin werknemers voldoende autonomie hebben en goed zijn opgeleid en gemotiveerd om zo goed mogelijk te presteren. Een goede psychosociale omgeving bevordert goede prestaties en persoonlijke ontwikkeling, evenals het mentale en lichamelijke welbevinden van werknemers.

Werknemers ervaren stress wanneer de algemene eisen van hun baan buitensporig zijn en groter zijn dan hun vermogen om ermee om te gaan. Naast de bijbehorende mentale gezondheidsproblemen zoals burn-out, angst, depressiviteit en zelfs zelfmoordneigingen, kunnen werknemers die lijden aan langdurige stress ook ernstige lichamelijke gezondheidsproblemen ontwikkelen, zoals hart- en vaatziekten of spier- en skeletaandoeningen.

De organisatie ondervindt verschillende negatieve effecten, waaronder verminderde algemene bedrijfsprestaties, een toename van ziekteverzuim en presenteïsme (werknemers die ziek op het werk verschijnen maar niet effectief kunnen functioneren), een verhoogd personeelsverloop, en een toename van ongevallen en letsels. Over het algemeen duurt afwezigheid in verband met het mentale welbevinden langer dan verzuim door andere oorzaken, en arbeidsgerelateerde risicofactoren dragen in belangrijke mate bij aan een verhoogd percentage van vervroegde uittreding. De geschatte kosten voor zowel bedrijven als de samenleving zijn aanzienlijk en bereiken op nationaal niveau bedragen in de miljarden euro’s.

Hoe belangrijk is het probleem?

Uit de OSH Pulse-enquête die EU-OSHA in 2022 heeft uitgevoerd, blijkt dat 27 % van de werknemers stress, angst of depressiviteit ondervindt die door het werk wordt veroorzaakt of verergerd. Enkele van de psychosociale risico’s waarvan is vastgesteld dat ze het schadelijkst zijn voor de gezondheid van werknemers, zijn onmogelijke werktijden en een hoge mate van arbeidsintensiteit.

Verondersteld wordt dat een preventieve, holistische en systematische aanpak van psychosociale risico’s het meest effectief is. EU-OSHA’s Europese bedrijvenenquête naar nieuwe en opkomende risico’s (ESENER) onderzoekt hoe psychosociale risico’s in Europese bedrijven worden waargenomen en hoe ermee wordt omgegaan, en identificeert de belangrijkste oorzaken, belemmeringen en behoeften aan ondersteuning. Uit de enquête blijkt dat psychosociale risico’s als problematischer worden beschouwd en er moeilijker mee wordt omgegaan dan met ‘traditionele’ risico’s op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk. Verdere analyse laat zien dat vooral micro- en kleine bedrijven psychosociale risico’s onderschatten en vaak niet de juiste preventieve maatregelen nemen. In alle bedrijven en alle lidstaten moet het bewustzijn worden vergroot en moeten eenvoudige praktische hulpmiddelen op sectorale basis worden verstrekt voor de aanpak van werkgerelateerde psychosociale risico’s.

Wat kan er worden gedaan om psychosociale risico’s te voorkomen en te beheersen?

In het beleid van de Europese Unie wordt erkend dat de geestelijke gezondheid op een alomvattende manier moet worden aangepakt op alle beleidsterreinen, met inbegrip van mentaal welbevinden op het werk.

Met de juiste aanpak kunnen psychosociale risico’s worden voorkomen en beheerst, ongeacht de aard en omvang van het bedrijf.

Het omgaan met werkgerelateerde psychosociale risico’s is niet alleen een morele verplichting en een goede investering voor werkgevers, het is een wettelijke verplichting die is vastgelegd in Kaderrichtlijn 89/391/EEG, ondersteund door de kaderovereenkomsten van de sociale partners over werkgerelateerde stress en pesterijen en geweld op het werk.

Werkgevers dragen een wettelijke verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat risico’s op het werk naar behoren worden beoordeeld en beheerst. De werknemers bij dit proces betrekken is essentieel om de risico's beter en doeltreffender te kunnen identificeren en beheersen. Werknemers en hun vertegenwoordigers hebben het beste inzicht in de problemen die zich op hun werkplek kunnen voordoen. Het betrekken van werknemers is effectief gebleken als succesfactor is bij het bestrijden van psychosociale risico’s op het werk.

Meer informatie over praktische begeleiding vindt u hier.