Οι μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενοι αποτελούν ένα ολοένα μεγαλύτερο ποσοστό του εργατικού δυναμικού. Ενόψει της παράτασης του εργασιακού βίου, η διαχείριση της ΕΑΥ στο πλαίσιο ενός γηράσκοντος εργατικού δυναμικού έχει αναχθεί σε προτεραιότητα.
Η αύξηση της απασχόλησης και η παράταση του εργασιακού βίου των εργαζομένων αποτελούν σημαντικούς στόχους πολιτικής σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Το ποσοστό απασχόλησης για άτομα ηλικίας 55–64 ετών στην ΕΕ-27 αυξήθηκε από το 40,5% το 2005 στο 58,5% το 2018. Το ποσοστό αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερο από το ποσοστό απασχόλησης των ατόμων ηλικίας 20 — 64 ετών, το οποίο ανήλθε σε 72,6 % το 2018.
Το εργαλείο απεικόνισης δεδομένων του Βαρόμετρου ΕΑΥ παρέχει ορισμένα σημαντικά δεδομένα σχετικά με τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας και το εργατικό δυναμικό: διάμεση ηλικία, ποσοστό απασχόλησης διαφόρων ηλικιακών ομάδων, σύνολο και φύλο.
Οι φυσιολογικές αλλαγές που συνδέονται με την ηλικία μπορούν να είναι θετικές και αρνητικές.
Πολλά χαρακτηριστικά, όπως η σοφία, η στρατηγική σκέψη, η ολιστική αντίληψη και η ικανότητα διαβούλευσης, είτε ενισχύονται είτε πρωτοεμφανίζονται με την πάροδο του χρόνου. Η εμπειρογνωμοσύνη και η πείρα συσσωρεύονται επίσης με την πάροδο του χρόνου.
Υπάρχουν όμως ορισμένες λειτουργικές δεξιότητες, κυρίως σωματικές και αισθητηριακές, οι οποίες εξασθενούν ως αποτέλεσμα της φυσικής διαδικασίας της γήρανσης. Κατά την εκτίμηση κινδύνων πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι εν δυνάμει αλλαγές των λειτουργικών ικανοτήτων (βλ. παρακάτω) και, κατά συνέπεια, η εργασία και το εργασιακό περιβάλλον πρέπει να τροποποιούνται ώστε να αντιμετωπίζονται οι αλλαγές αυτές.
Οι αλλαγές των λειτουργικών ικανοτήτων που συνδέονται με την ηλικία δεν είναι ομοιόμορφες σε όλους τους ανθρώπους. Αυτό οφείλεται στις ατομικές διαφορές ως προς τον τρόπο ζωής, τη διατροφή, τη φυσική κατάσταση, τη γενετική προδιάθεση σε σχέση έναντι διαφόρων παθήσεων, το μορφωτικό επίπεδο, καθώς και το εργασιακό και τα λοιπά περιβάλλοντα.
Οι μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενοι δεν αποτελούν μια ομοιογενή ομάδα. Μπορούν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ ατόμων της ίδιας ηλικίας.
Γήρανση και εργασία
Η εξασθένηση του οργανισμού που συνδέεται με την ηλικία επηρεάζει κυρίως τις σωματικές και αισθητηριακές δεξιότητες, η σημασία των οποίων είναι σημαντική ιδίως για την εκτέλεση κοπιαστικών σωματικών εργασιών. Η στροφή από την εξορυκτική και τη μεταποιητική βιομηχανία προς τις υπηρεσίες και τη βιομηχανία της γνώσης, η αύξηση της αυτοματοποίησης και της μηχανοποίησης των εργασιών, καθώς και η χρήση ηλεκτρικού εξοπλισμού, έχουν μειώσει την ανάγκη εκτέλεσης κοπιαστικών σωματικών εργασιών.
Στο πλαίσιο αυτό, πολλές ικανότητες και δεξιότητες που συνδέονται με μεγαλύτερης ηλικίας άτομα, όπως οι υψηλού επιπέδου ικανότητες όσον αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις, την εξυπηρέτηση πελατών και την ευαισθητοποίηση σε θέματα ποιότητας, εκτιμώνται ολοένα και περισσότερο.
Επιπλέον, πολλές αλλαγές που συνδέονται με την ηλικία έχουν μεγαλύτερη σημασία κατά την εκτέλεση κάποιων επαγγελματικών δραστηριοτήτων σε σχέση με κάποιες άλλες. Για παράδειγμα, οι αλλαγές στην ικανότητα ισορροπίας έχουν επιπτώσεις για τους πυροσβέστες και το προσωπικό διάσωσης που εργάζονται υπό αντίξοες συνθήκες, φορούν βαρύ εξοπλισμό και σηκώνουν και μεταφέρουν ανθρώπους. Η μειωμένη ικανότητα εκτίμησης των αποστάσεων και της ταχύτητας κινούμενων αντικειμένων είναι σημαντική για τη νυχτερινή οδήγηση αλλά δεν επηρεάζει τους υπαλλήλους γραφείου.
Εκτίμηση κινδύνων με γνώμονα την ηλικία
Η ηλικία είναι μία μόνο από τις παραμέτρους που διαμορφώνουν ένα ετερόκλητο εργατικό δυναμικό. Η εκτίμηση κινδύνων με γνώμονα την ηλικία λαμβάνει υπόψη τα χαρακτηριστικά των διαφόρων ηλικιακών ομάδων εργαζομένων που συνδέονται με την ηλικία, περιλαμβανομένων των αλλαγών όσον αφορά τις λειτουργικές ικανότητες και την εν γένει κατάσταση της υγείας.
Μεταξύ των κινδύνων που συνδέονται με τους μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένους περιλαμβάνονται οι εξής:
- Υπερβολικός σωματικός φόρτος εργασίας
- Κίνδυνοι που συνδέονται με την εργασία σε βάρδιες
- Θερμά, κρύα ή θορυβώδη εργασιακά περιβάλλοντα
Καθώς οι διαφορές σε ατομικό επίπεδο αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου, οι εκάστοτε παραδοχές πρέπει να διατυπώνονται αποκλειστικά με γνώμονα την ηλικία. Η εκτίμηση των κινδύνων πρέπει να εξετάζει τις εργασιακές απαιτήσεις σε σχέση με τις δεξιότητες και την εν γένει κατάσταση της υγείας κάθε ατόμου.
Μάθετε περισσότερα σχετικά με τα διαθέσιμα εργαλεία της τρέχουσας έκδοσης του διαδικτυακού διαδραστικού λογισμικού εκτίμησης κινδύνου (OiRA), τις εκτιμήσεις κινδύνων με γνώμονα την ηλικία και την κατοχύρωση της καθολικής εφαρμογής του μέτρου.
Προαγωγή της ικανότητας προς εργασία και προαγωγή της υγείας στον χώρο εργασίας
Ως ικανότητα προς εργασία νοείται η ισορροπία μεταξύ εργασίας και ατομικών πόρων. Όταν η εργασία και οι ατομικοί πόροι συνδυάζονται αρμονικά, η ικανότητα προς εργασία είναι καλή. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν τη σχέση αυτή είναι:
- η υγεία και οι λειτουργικές ικανότητες
- η εκπαίδευση και οι δεξιότητες
- οι αξίες, οι συμπεριφορές και τα κίνητρα
- το εργασιακό περιβάλλον και η κοινότητα εργασίας
- το περιεχόμενο, οι απαιτήσεις και οι οργάνωση της εργασίας
Η ικανότητα προς εργασία υπολογίζεται βάσει του δείκτη ικανότητας προς εργασία. Η έννοια της ικανότητας προς εργασία υποδηλώνει ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται στον χώρο εργασίας για την προαγωγή της ικανότητας προς εργασία πρέπει να καλύπτουν όλους αυτούς τους παράγοντες.
Η ανθρώπινη υγεία στα μεταγενέστερα στάδια της ζωής επηρεάζεται από την κατάσταση της υγείας στα προγενέστερα στάδια της ζωής. Η μείωση των λειτουργικών ικανοτήτων μπορεί να καθυστερήσει και να ελαχιστοποιηθεί μέσω της υιοθέτησης υγιούς τρόπου ζωής, συστηματικής άσκησης και υγιεινής διατροφής. Ο χώρος εργασίας μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση υγιούς τρόπου ζωής και στην ενίσχυση δραστηριοτήτων που προλαμβάνουν τη σωματική εξασθένηση, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρηση της ικανότητας προς εργασία. Η προαγωγή της υγείας στον χώρο εργασίας (WHP) καλύπτει ποικίλα θέματα, όπως η δίαιτα και η διατροφή, η κατανάλωση οινοπνεύματος, η διακοπή του καπνίσματος, η επαρκής άσκηση και αποκατάσταση, καθώς και η διάρκεια του ύπνου.
Προσαρμογή της εργασίας και του εργασιακού περιβάλλοντος
Ο ορθός σχεδιασμός του χώρου εργασίας συνεπάγεται οφέλη για όλες τις ηλικιακές ομάδες εργαζομένων, περιλαμβανομένων των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας. Καθώς οι ικανότητες αλλάζουν, το περιεχόμενο της εργασίας πρέπει επίσης να αλλάζει ώστε να ανταποκρίνεται στις εν λόγω αλλαγές, πχ. μέσω:
- επανασχεδιασμού της θέσης εργασίας ή εκ περιτροπής εργασίας
- πιο συχνών σύντομων διαλειμμάτων
- βελτίωσης της οργάνωσης της εργασίας σε βάρδιες, π.χ. μέσω ταχέως εναλλασσομένων σύντομων (διάρκειας 2–3 ημερών) βαρδιών
- βελτίωσης του φωτισμού και ελέγχου του θορύβου
- εργονομικού σχεδιασμού του εξοπλισμού
θέσπισης πολιτικών για την επιστροφή στην εργασία.
Οι μακροχρόνιες ασθένειες ενδέχεται να προκαλούν προβλήματα ψυχικής υγείας, κοινωνικού αποκλεισμού και πρόωρης αποχώρησης από την αγορά εργασίας. Η διευκόλυνση της επιστροφής των εργαζομένων στην εργασία μετά την ανάρρωσή τους από ασθένεια αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό μέτρο στήριξης του γηράσκοντος εργατικού δυναμικού. Παραδείγματα πρωτοβουλιών ευρωπαϊκών χωρών για την προαγωγή της επιστροφής στην εργασία αποτελούν, μεταξύ άλλων, η «γνωμάτευση ικανότητας προς εργασία» («fit note») αντί της «γνωμάτευσης ασθενείας» («sick note») στο Ηνωμένο Βασίλειο και το σχέδιο παρέμβασης «Επιστροφή στην εργασία» στη Δανία.
Διαβάστε την έκθεση του EU-OSHA σχετικά με την επιστροφή στην εργασία και αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες στο σχετικό ενημερωτικό δελτίο.