Het aandeel oudere werknemers in de totale beroepsbevolking neemt toe. Aangezien mensen langer werken, is OSH-beheer voor de vergrijzende beroepsbevolking een prioriteit geworden.
Meer mensen aan het werk krijgen en mensen langer aan het werk houden zijn sinds het einde van de jaren 90 twee belangrijke doelstellingen van nationaal en Europees beleid. In de EU-27 is de arbeidsparticipatie van mensen tussen de 55 en 64 jaar oud toegenomen van 40,5 % in 2005 tot 58,5 % in 2018. Hiermee is de arbeidsmarktdeelname van die leeftijdsgroep nog steeds veel lager dan die van de leeftijdsgroep van 20-64 jaar, die in 2018 72,6 % bedroeg.
De gegevensvisualisatietool van de VGW-barometer biedt enkele belangrijke gegevens over oudere werknemers en de beroepsbevolking: mediane leeftijd, arbeidsparticipatie van verschillende leeftijdsgroepen, totaal en geslacht.
Normale leeftijdgerelateerde veranderingen kunnen positief en negatief zijn
Veel eigenschappen, zoals wijsheid, strategisch denken, een holistische blik en het vermogen om afwegingen te maken, nemen op latere leeftijd toe of komen dan pas aan het licht. Ook werkervaring en expertise nemen met de jaren toe.
Bepaalde functionele vermogens (vooral fysieke en zintuiglijke) nemen echter wel af als gevolg van het natuurlijke verouderingsproces. Potentiële veranderingen in de functionele vermogens moeten in aanmerking worden genomen bij het beoordelen van de risico's (zie hieronder); het werk en de werkomgeving moeten worden aangepast en moeten op deze veranderingen inspelen.
De leeftijdgerelateerde veranderingen in functionele vermogens verschillen van persoon tot persoon, als gevolg van individuele verschillen in levensstijl, voeding, fitheid, genetische aanleg voor ziekten, opleidingsniveau en werk- en andere omstandigheden.
Oudere werknemers vormen geen homogene groep; er kunnen grote verschillen bestaan tussen personen van dezelfde leeftijd.
Ouder worden en werk
Leeftijdgerelateerde achteruitgang tast vooral de fysieke en zintuiglijke vermogens aan, die cruciaal zijn voor zwaar lichamelijk werk. De verschuiving van de grondstoffenindustrie en de verwerkende sector naar dienstverlening en een kenniseconomie, en de toegenomen automatisering en mechanisering van taken en het gebruik van elektrische apparatuur, hebben de behoefte aan zwaar fysiek werk verminderd.
In deze nieuwe context worden veel vermogens en vaardigheden die met oudere mensen worden geassocieerd, zoals goed met mensen kunnen omgaan, klantgerichtheid en bewustzijn van kwaliteit, steeds meer gewaardeerd.
Bovendien zijn veel leeftijdgerelateerde veranderingen voor de ene beroepsactiviteit relevanter dan voor de andere. Zo hebben veranderingen in het evenwichtsgevoel gevolgen voor brandweerlieden en reddingswerkers, die onder extreme omstandigheden werken, zware apparatuur moeten dragen en mensen moeten kunnen tillen; en is het minder goed kunnen beoordelen van afstanden en de snelheid van bewegende objecten relevant voor chauffeurs die 's nachts rijden, maar niet voor mensen die op een kantoor werken.
Leeftijdsbewuste risicobeoordeling
Leeftijd is slechts één aspect van een divers personeelsbestand. Leeftijdsbewuste risicobeoordeling betekent dat rekening wordt gehouden met leeftijdgerelateerde kenmerken van verschillende leeftijdsgroepen, inclusief potentiële veranderingen in de functionele vermogens en de gezondheidsstatus.
Oudere werknemers lopen onder meer de volgende risico's:
- fysiek zwaar werk
- gevaren van werken in ploegendienst
- warme, koude of lawaaiige werkomgevingen
Omdat de verschillen tussen individuen toenemen naarmate de leeftijd stijgt, moeten aannames niet uitsluitend op leeftijd worden gebaseerd. Bij de risicobeoordeling moet gekeken worden naar de eisen die aan werk worden gesteld in relatie tot iemands functionele vermogens en gezondheidsstatus.
Kom meer te weten over de beschikbare tools op het gebied van Online interactive Risk Assessment (OiRA), leeftijdbewuste risicobeoordelingen en waarborgen voor iedereen.
Bevordering van het werkvermogen en van gezondheid op het werk
Het werkvermogen is de balans tussen werk en individuele capaciteiten en kenmerken; als het werk en de individuele capaciteiten en kenmerken goed op elkaar aansluiten, is het werkvermogen goed. De belangrijkste factoren die hierop invloed hebben, zijn:
- gezondheid en functionele vermogens
- onderwijs en vaardigheden
- waarden, houding en motivatie
- werkomgeving en -gemeenschap
- de inhoud, eisen en organisatie van het werk
Het werkvermogen kan worden gemeten aan de hand van de werkvermogensindex. Uit de inhoud van het begrip werkvermogen komt naar voren dat maatregelen op het werk ter verbetering van het werkvermogen al deze factoren moeten bestrijken.
De gezondheid van mensen op latere leeftijd wordt beïnvloed door hun gezondheidgerelateerde gedrag op jongere leeftijd. De afname van functionele vermogens kan worden uitgesteld en geminimaliseerd door gezonde gewoonten, zoals regelmatig sporten en gezond eten. De werkplek speelt een essentiële rol in het bevorderen van een gezonde levensstijl en het ondersteunen van activiteiten die de fysieke achteruitgang tegengaan, waardoor mensen langer arbeidsgeschikt blijven. Gezondheidsbevordering op het werk bestrijkt uiteenlopende onderwerpen, zoals voedingspatroon, alcoholgebruik, stoppen met roken, voldoende sporten, herstel en slaap.
Aanpassing van werk en de werkomgeving
Van een goed ingerichte werkplek profiteren alle leeftijdsgroepen, ook oudere werknemers. Wanneer de werkvermogens veranderen, moet het werk ter compensatie ook worden veranderd, bijvoorbeeld aan de hand van:
- functieroulatie of herschikking
- meer kort verlof
- betere organisatie van werk in ploegen, bijvoorbeeld via een snel wisselend systeem (2-3 dagen)
- goede verlichting en goede lawaaibeheersing
- een goed ergonomisch ontwerp van apparatuur
Terugkeerbeleid
Langdurige ziekte kan leiden tot mentale gezondheidsproblemen, sociale uitsluiting en vroegtijdig stoppen met werken. Bij de ondersteuning van de vergrijzende beroepsbevolking is het cruciaal om te bevorderen dat werknemers na een ziekte terugkeren. Voorbeelden van nationale initiatieven om te bevorderen dat mensen weer aan het werk gaan, zijn de 'fit note' in plaats van de 'sick note' in het VK en het Deense project Weer aan het werk.
Lees het rapport van EU-OSHA getiteld Weer aan het werk en kom meer te weten via het bijbehorende factsheet.