Τα νανοϋλικά είναι μικροσκοπικά σωματίδια, αόρατα στο ανθρώπινο μάτι. Ωστόσο, είναι πανταχού παρόντα στην καθημερινότητά μας, σε προϊόντα καθημερινής χρήσεως όπως τρόφιμα, καλλυντικά, ηλεκτρονικά είδη και φάρμακα.
Ορισμένα νανοϋλικά είναι φυσικής προέλευσης ενώ άλλα είναι ανθρωπογενή παραπροϊόντα ή κατασκευάζονται για συγκεκριμένο σκοπό. Αν και τα νανοϋλικά έχουν πολλές ευεργετικές ιδιότητες, οι γνώσεις μας σχετικά με τους κινδύνους που ενέχουν για την υγεία είναι ελλιπείς. Για όσο διάστημα συνεχίζεται λοιπόν η έρευνα, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή κατά τον χειρισμό των συγκεκριμένων υλικών.
Τι είναι τα νανοϋλικά;
Όσον αφορά τον ορισμό για τα νανοϋλικά, πολλοί οργανισμοί συμφωνούν ότι πρόκειται για υλικά που περιέχουν σωματίδια με μία ή περισσότερες εξωτερικές διαστάσεις εντός της κλίμακας μεγέθους 1 nm – 100 nm. Διαβάστε τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα νανοϋλικά.
Έχοντας διάμετρο έως και 10.000 φορές μικρότερη από τη διάμετρο μιας ανθρώπινης τρίχας, τα νανοϋλικά είναι συγκρίσιμα σε μέγεθος με τα άτομα και τα μόρια και ονομάζονται έτσι λόγω της μικροσκοπικής τους δομής (ένα νανόμετρο ισούται με ένα δισεκατομμυριοστό του μέτρου (10-9 m)). Τα νανοϋλικά έχουν διαφορετικές ιδιότητες από τα αντίστοιχα υλικά σε μεγαλύτερη κλίμακα όχι μόνο λόγω του μικροσκοπικού μεγέθους τους, αλλά και λόγω άλλων φυσικών ή χημικών χαρακτηριστικών που διαθέτουν, όπως μεταξύ άλλων το σχήμα και η επιφάνεια τους.
Χάρη σε αυτές τις διαφορές, τα νανοϋλικά ανοίγουν νέες και συναρπαστικές προοπτικές σε τομείς όπως η μηχανολογία, η τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών, η ιατρική και τα φαρμακευτικά προϊόντα. Ωστόσο, τα ίδια αυτά χαρακτηριστικά που συνιστούν τη μοναδικότητα των νανοϋλικών είναι υπεύθυνα και για τις επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον.
Που βρίσκονται τα νανοϋλικά;
Τα νανοϋλικά είτε απαντούν ελεύθερα στη φύση, για παράδειγμα στις εκρήξεις ηφαιστείων, είτε είναι παραπροϊόντα της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως τα καυσαέρια κινητήρων ντίζελ ή ο καπνός του τσιγάρου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τεχνητά κατασκευασμένα νανοϋλικά, τα οποία ήδη χρησιμοποιούνται σε ευρύ φάσμα προϊόντων και εφαρμογών.
Ορισμένα νανοϋλικά αυτού του είδους χρησιμοποιούνται επί δεκαετίες, όπως για παράδειγμα η συνθετική άμορφη πυριτία η οποία χρησιμοποιείται στο σκυρόδερμα, στα ελαστικά και στα τρόφιμα. Ορισμένα νανοϋλικά ανακαλύφθηκαν μόλις πρόσφατα, όπως το νανο-διοξείδιο του τιτανίου, το οποίο χρησιμοποιείται ως φίλτρο κατά της υπεριώδους ακτινοβολίας στα χρώματα και στα αντηλιακά, ο νανο-άργυρος ο οποίος χρησιμοποιείται ως αντιμικροβιακός παράγοντας σε κλωστοϋφαντουργικές και ιατρικές εφαρμογές, ή οι νανοσωλήνες άνθρακα, οι οποίοι, λόγω της μηχανικής αντοχής, του μικρού βάρους, των θερμοαπαγωγικών ιδιοτήτων και της ηλεκτρικής αγωγιμότητάς τους, χρησιμοποιούνται ευρέως σε εφαρμογές ηλεκτρονικής και αποθήκευσης ενέργειας, καθώς και στην κατασκευή διαστημικών σκαφών, οχημάτων και αθλητικού εξοπλισμού. Η αγορά των νανοϋλικών αναμένεται να αυξηθεί, καθώς νέες γενιές νανοϋλικών αναπτύσσονται διαρκώς με ταχείς ρυθμούς.
Ποιες ανησυχίες προκαλούν τα νανοϋλικά σε σχέση με την υγεία και την ασφάλεια;
Οι επιπτώσεις των νανοϋλικών στην υγεία αποτελούν σημαντική πηγή ανησυχίας. Η Επιστημονική Επιτροπή για τους Αναδυόμενους και τους Πρόσφατα Εντοπιζόμενους Κινδύνους για την Υγεία (SCENIHR) διαπίστωσε ότι υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία οι οποίοι σχετίζονται αποδεδειγμένα με διάφορα τεχνητά κατασκευασμένα νανοϋλικά. Η διαπίστωση αυτή δεν συνεπάγεται κατ' ανάγκη ότι όλα τα νανοϋλικά έχουν τοξική επίδραση, όμως για όσο διάστημα η έρευνα εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη είναι σκόπιμη η εφαρμογή μιας περιπτωσιολογικής προσέγγισης.
Οι πιο σημαντικές επιπτώσεις των νανοϋλικών παρατηρούνται στους πνεύμονες και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων φλεγμονή και βλάβη των ιστών, πνευμονική ίνωση και δημιουργία όγκων. Επίσης μπορεί να προσβληθεί και το καρδιαγγειακό σύστημα. Ορισμένοι τύποι νανοσωλήνων άνθρακα μπορούν να προκαλέσουν στην υγεία επιπτώσεις παρόμοιες με αυτές του αμίαντου. Εκτός από τους πνεύμονες, έχει διαπιστωθεί ότι τα νανοϋλικά επηρεάζουν και άλλα όργανα και ιστούς, όπως το ήπαρ, τους νεφρούς, την καρδιά, τον εγκέφαλο, το σκελετικό σύστημα και τους μαλακούς ιστούς.
Λόγω του μικρού μεγέθους και της μεγάλης επιφάνειάς τους, τα νανοσωματίδια υπό μορφή σκόνης (νανοσκόνες) ενέχουν για το περιβάλλον μεγαλύτερο κίνδυνο έκρηξης από ό,τι τα μεγαλύτερα σωματίδια του ίδιου υλικού.
Διαβάστε την ανασκόπηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο Είδη και χρήσεις των νανοϋλικών, συμπεριλαμβανομένων των πτυχών σχετικά με την ασφάλεια, καθώς και τη βιβλιογραφική ανασκόπηση του EU-OSHA “Έκθεση σε νανοσωματίδια στον χώρο εργασίας”
Πώς εκτίθενται οι χώροι εργασίας στα νανοϋλικά;
Οι εργαζόμενοι μπορούν να έλθουν σε επαφή με τα νανοϋλικά κατά το στάδιο της παραγωγής τους. Ωστόσο, πολλοί περισσότεροι είναι οι εργαζόμενοι που ενδεχομένως εκτίθενται σε νανοϋλικά κατά τη διάρκεια διάφορων σταδίων της αλυσίδας εφοδιασμού, χωρίς καν να το γνωρίζουν. Κατά συνέπεια, οι πιθανότητες λήψης επαρκών μέτρων για την προφύλαξη από την έκθεση στα νανοϋλικά είναι μειωμένες. Διαβάστε τη βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με τοΠώς γίνονται αντιληπτοί και γνωστοποιούνται στον χώρο εργασίας οι κίνδυνοι των νανοϋλικών.
Συνεπώς, έκθεση στα νανοϋλικά μπορεί να προκύψει κατά τη χρήση, τον χειρισμό και την επεξεργασία τους σε διάφορους χώρους εργασίας, μέσω της εισπνοής ή της δερματικής επαφής με τα αιωρούμενα σωματίδια που προκύπτουν κατόπιν αυτών των διαδικασιών. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί για παράδειγμα σε χώρουςυγειονομικής περίθαλψης και εργαστήρια, καθώς και κατά τη διάρκεια εργασιών συντήρησης ή κατασκευής.
Μάθετε περισσότερα σχετικά με την έκθεση σε νανοϋλικά στον χώρο εργασίας
Διαχείριση των κινδύνων των νανοϋλικών στον χώρο εργασίας
Η νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με την προστασία των εργαζομένων καλύπτει και τα νανοϋλικά, αν και δεν περιέχει ρητές αναφορές σε αυτά. Τα νανοϋλικά εμπίπτουν άμεσα και στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας - πλαισίου 89/391/ΕΟΚ, της οδηγίας 98/24/ΕΚ για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων κατά την εργασία από κινδύνους οφειλόμενους σε χημικούς παράγοντες, της οδηγίας 2004/37/ΕΚ σχετικά με την προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που συνδέονται με την έκθεση σε καρκινογόνους ή μεταλλαξιογόνους παράγοντες κατά την εργασία , καθώς και στο πεδίο εφαρμογής της νομοθεσίας σχετικά με τις χημικές ουσίες ( κανονισμοί REACH και CLP). Αυτό σημαίνει ότι οι εργοδότες καλούνται να εκτιμήσουν και να διαχειριστούν τους κινδύνους των νανοϋλικών στον χώρο εργασίας. Εάν η χρήση και η παρασκευή των νανοϋλικών δεν μπορεί να αποφευχθεί ή να αντικατασταθεί από υλικά και διαδικασίες μικρότερης επικινδυνότητας, η έκθεση των εργαζομένων πρέπει να ελαχιστοποιείται μέσω της εφαρμογής μέτρων πρόληψης, με την εξής σειρά προτεραιότητας:
- 1. Εφαρμογή τεχνικών μέτρων ελέγχου στην πηγή του κινδύνου
- 2. Εφαρμογή οργανωτικών μέτρων
- 3. Παροχή ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού ως έσχατη λύση.
Αν και εξακολουθούν να υφίστανται πολλές αμφιβολίες, οι ανησυχίες σχετικά με τους κινδύνους που ενέχουν τα νανοϋλικά για την υγεία και την ασφάλεια είναι μεγάλες. Συνεπώς, οι εργοδότες όπως και οι εργαζόμενοι καλούνται να εντάξουν μέτρα προφύλαξης στις πρακτικές πρόληψης που εφαρμόζουν για τη διαχείριση των κινδύνων.
Ο προσδιορισμός των νανοϋλικών, ο εντοπισμός των πηγών τους και ο καθορισμός των επιπέδων έκθεσης είναι δύσκολο εγχείρημα. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των κινδύνων των νανοϋλικών στον χώρο εργασίας, υπάρχει σχετικό υλικό και εργαλεία καθοδήγησης που διατίθενται ως βοηθήματα.
Διαβάστε τις αναλυτικές συμβουλές του EU-OSHA σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης των κινδύνων των νανοϋλικών στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, και κατά τις εργασίες συντήρησης. Επίσης, υπάρχουν και άλλοι οργανισμοί που παρέχουν χρήσιμο πληροφοριακό υλικό, για παράδειγμα σχετικά με τα νανοϋλικά στον κατασκευαστικό τομέα και στον τομέα της επιπλοποιίας, ή σχετικά με τα νανοϋλικά στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης.
Στην ενότητα «Παραδείγματα ορθών πρακτικών διαχείρισης των νανοϋλικών στους χώρους εργασίας»
μπορείτε να ενημερωθείτε σχετικά με το πώς διαχειρίζονται τα νανοϋλικά άλλες επιχειρήσεις