Αναπηρία και επαγγελματική ασφάλεια και υγεία

Δέσμη μέτρων για την απασχόληση των ατόμων με αναπηρία

Η ευρωπαϊκή δέσμη μέτρων για την απασχόληση των ατόμων με αναπηρία αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες της ευρύτερης στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία για την περίοδο 2021-2030. Στόχος της είναι να διασφαλίσει ότι τα άτομα με αναπηρία έχουν ισότιμη πρόσβαση στην αγορά εργασίας, επιτρέποντάς τους να παραμείνουν στην εργασία και, ως εκ τούτου, να απολαμβάνουν τα οφέλη της αυξημένης κοινωνικής ενσωμάτωσης και οικονομικής αυτονομίας.

Η δέσμη μέτρων επικεντρώνεται σε έξι τομείς, μεταξύ των οποίων και οι παρακάτω που εμπίπτουν στο πεδίο δραστηριοποίησης του EU-OSHA:

• Εξασφάλιση εύλογων προσαρμογών στην εργασία: πρόκειται για τις αλλαγές που γίνονται στις θέσεις εργασίας ή στο εργασιακό περιβάλλον, οι οποίες είναι απαραίτητες για να μπορέσει το άτομο με αναπηρία να υποβάλει αίτηση για τη θέση εργασίας, να εκτελεί τα καθήκοντά του και να εξελιχθεί επαγγελματικά ή να παρακολουθήσει σεμινάριο κατάρτισης.

• Διατήρηση των ατόμων με αναπηρία στην απασχόληση και πρόληψη των αναπηριών που σχετίζονται με χρόνιες παθήσεις.

• Εξασφάλιση προγραμμάτων επαγγελματικής αποκατάστασης σε περίπτωση ασθενειών ή ατυχημάτων.

Μέσω της συλλογής και της ανάπτυξης σχετικών πόρων, ο EU-OSHA συμβάλλει ενεργά στην επίτευξη των στόχων που περιγράφονται στη δέσμη μέτρων.

Νομικές υποχρεώσεις εργοδοτών

Οι εργαζόμενοι με αναπηρία στην ΕΕ προστατεύονται από τους κανονισμούς για την απαγόρευση των διακρίσεων και για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία (ΑΥΕ)· ορισμένα κράτη μέλη μάλιστα θέτουν ακόμα αυστηρότερες απαιτήσεις. 

Η οδηγία για την ισότητα στην απασχόληση (οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου) περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις για την καταπολέμηση των διακρίσεων που βασίζονται, μεταξύ άλλων, στην αναπηρία. Η οδηγία υποχρεώνει τους εργοδότες να παρέχουν εύλογες προσαρμογές στα άτομα με αναπηρία, επιτρέποντας τη συμμετοχή τους στην απασχόληση και την κατάρτιση.

Η ειδική νομοθεσία για την ΑΥΕ, όπως η οδηγία-πλαίσιο για την ΑΥΕ (οδηγία 89/391/ΕΟΚ), προβλέπει ότι οι εργοδότες πρέπει να προλαμβάνουν τους κινδύνους στην πηγή τους και να διενεργούν εκτιμήσεις κινδύνων στον χώρο εργασίας. Η προσέγγιση αυτή είναι ωφέλιμη καθώς εντοπίζονται οι προσαρμογές που πρέπει να γίνουν για να υποστηριχθούν οι εργαζόμενοι με αναπηρία. Επιπλέον, οι εν λόγω κανονισμοί ορίζουν ότι οι εταιρείες και οι εργοδότες πρέπει να προστατεύουν τις ιδιαίτερα ευαίσθητες ομάδες από κινδύνους που τις αφορούν ειδικότερα. Ωστόσο, η πρόληψη των κινδύνων και η διευκόλυνση της εργασίας για όλους τους εργαζομένους μπορούν να προσφέρουν τη δυνατότητα στους εργαζομένους με αναπηρία να συνεχίσουν να εργάζονται.

Στο πλαίσιο αυτό, η οδηγία για τις απαιτήσεις στους χώρους εργασίας (οδηγία 89/654/ΕΟΚ) τονίζει την ανάγκη να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε πτυχές όπως οι θύρες, οι διάδρομοι, τα κλιμακοστάσια, τα λουτρά (ντους), οι νιπτήρες, οι θέσεις εργασίας και τα αποχωρητήρια που χρησιμοποιούνται από άτομα με αναπηρία.

Πρόληψη κινδύνων και προαγωγή της υγείας

Καθοριστικός παράγοντας που βοηθά τα άτομα με χρόνια πάθηση και αναπηρία να παραμείνουν στην αγορά εργασίας είναι η εφαρμογή ενός στιβαρού συστήματος που διαχειρίζεται τους κινδύνους και προάγει την υγεία και την ευημερία. Αν αντιμετωπιστούν καίριες πτυχές της εργασίας, όπως ατυχήματα, μυοσκελετικές παθήσεις (ΜΠ), εργασιακό άγχος, έκθεση σε επικίνδυνες ουσίες, ασθένειες που συνδέονται με την εργασία και υπερβολικός θόρυβος, οι χώροι εργασίας μπορούν να μειώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις για τα άτομα και τις οικονομίες.

Επιστροφή στην εργασία

Για να στέφεται με επιτυχία η επιστροφή των ατόμων με αναπηρία στην εργασία μετά από αναρρωτική άδεια μέσης έως μακράς διάρκειας, έχει καίρια σημασία να εφαρμόζεται μια άρτια σχεδιασμένη και συστηματική προσέγγιση. Επομένως, έχει ζωτική σημασία οι επαγγελματίες διαφόρων ειδικοτήτων (επαγγελματίες υγείας, εργοθεραπευτές, εμπειρογνώμονες σε θέματα προσβασιμότητας και αναπηρίας, επαγγελματίες στον τομέα της ΑΥΕ, προσωπικό ανθρώπινου δυναμικού κ.λπ.) να συνεργάζονται για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων που διευκολύνουν την αποτελεσματική επιστροφή και την αδιάλειπτη απασχόληση των ατόμων με αναπηρία.

Σύμφωνα με την προηγούμενη έρευνα του EU-OSHA, τα πιο επιτυχημένα σχέδια συνδυάζουν πόρους υγειονομικής περίθαλψης πρώιμης παρέμβασης, συμβουλές σχετικά με τις προσαρμογές στον χώρο εργασίας και την απασχόληση, ψυχολογική στήριξη με επίκεντρο την εργασία, επαγγελματική κατάρτιση και καθοδήγηση, αλλά και ιδέες από τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Αυτή η προσαρμοσμένη προσέγγιση καλύπτει τις ειδικές ανάγκες και περιστάσεις τόσο των εργαζομένων όσο και των εργοδοτών.

Οι προσαρμογές στον χώρο εργασίας μπορούν να αφορούν μεταξύ άλλων την αναδιοργάνωση καθηκόντων και αρμοδιοτήτων, την προσαρμογή του εξοπλισμού, τη μεταβολή των εργασιακών προτύπων και την επανειδίκευση των εργαζομένων. Οι προσαρμογές αυτές επιλέγονται με βάση την εκτίμηση των κινδύνων για την ασφάλεια και την υγεία.

Γήρανση εργατικού δυναμικού

Το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία τείνει να αυξάνεται με την ηλικία, γεγονός που έχει τη σημασία του, αν ληφθεί υπόψη το σύγχρονο φαινόμενο της γήρανσης του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού. Δεδομένης της αύξησης των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης σε πολλά κράτη μέλη, ο αριθμός των εργαζομένων με αναπηρία στην ΕΕ προβλέπεται να αυξηθεί ακόμα περισσότερο.

Ως εκ τούτου, μέτρα όπως η αποτελεσματική πρόληψη, οι προσβάσιμοι χώροι εργασίας και οι ολοκληρωμένες πολιτικές επιστροφής στην εργασία αποδεικνύονται ανεκτίμητης αξίας για να προληφθεί η πρόωρη έξοδος του εργατικού δυναμικού και να διατηρηθεί ένα βιώσιμο εργασιακό μοντέλο.

Εργασία με προβλήματα υγείας

Πολλά άτομα με προβλήματα υγείας και αναπηρία μπορούν να εργάζονται άνετα σε ασφαλείς συνθήκες εργασίας στις οποίες έχουν γίνει οι κατάλληλες προσαρμογές. Η ειδική υποστήριξη και τα μέτρα που απαιτούνται εξαρτώνται από το άτομο και την κατάστασή του. Ακολουθούν ορισμένα παραδείγματα: 

• Καρκίνος: η διευκόλυνση της επιστροφής στην εργασία των ατόμων που ξεπερνούν τον καρκίνο μπορεί να περιλαμβάνει μέτρα όπως η σταδιακή επιστροφή και η μεγαλύτερη ευελιξία στην εργασία.

• Καρδιαγγειακό νόσημα:  οι επαγγελματικοί παράγοντες κινδύνου που επηρεάζουν τα άτομα με καρδιαγγειακό νόσημα, όπως η εντατική εργασία, το εργασιακό άγχος, η πολύωρη εργασία, η νυκτερινή εργασία και η εργασία σε βάρδιες, καθώς και η έκθεση σε χημικές ουσίες όπως το μονοξείδιο του άνθρακα, θα πρέπει να ελαχιστοποιηθούν. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να συνοδεύονται από πρωτοβουλίες προαγωγής της υγείας στους χώρους εργασίας, όπως η σωματική άσκηση, η υγιεινή διατροφή, η μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ και του καπνίσματος, καθώς και από τακτικές ιατρικές εξετάσεις για το προσωπικό, προκειμένου να εντοπίζονται οι παράγοντες κινδύνου, όπως η υπέρταση ή ο προδιαβήτης.

• Σύνδρομο Long COVID: τα μέτρα που υποστηρίζουν τους εργαζομένους με έντονα ή μακροχρόνια συμπτώματα της νόσου COVID-19, όπως π.χ. η υπερκόπωση, είναι απαραίτητα για να διευκολύνεται η επιστροφή αυτών των ατόμων στην εργασία.

• Ψυχική υγεία και άγχος που συνδέεται με την εργασία: η αποτελεσματική διαχείριση της κακής ψυχικής υγείας στην εργασία, είτε αυτή συνδέεται με την εργασία είτε όχι, περιλαμβάνει συνδυασμό προληπτικών και υποστηρικτικών μέτρων, π.χ. την παροχή συμβουλών και την υλοποίηση προσαρμογών, όπως ευέλικτα ωράρια, πρόσθετη κατάρτιση και βοήθεια, καθώς και τη μείωση των θορύβων στον χώρο εργασίας. Ενθαρρύνεται επίσης η εφαρμογή προνοητικής προσέγγισης για να προληφθούν οι αυτοκτονίες.

• Ρευματικές και μυοσκελετικές παθήσεις: οι ρευματικές και μυοσκελετικές παθήσεις συγκαταλέγονται μεταξύ των συνηθέστερων επαγγελματικών παθήσεων στην ΕΕ. Προσαρμογές στον χώρο εργασίας θα μπορούσαν να είναι μεταξύ άλλων η ευέλικτη εργασία για την εξυπηρέτηση ιατρικών ραντεβού, η τηλεργασία, η εναλλαγή καθηκόντων για τη μείωση του σωματικού φόρτου εργασίας και ο εργονομικός εξοπλισμός.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους εργαζομένους με αναπηρία και την ΑΥΕ, καθώς και για την αποτελεσματική υποστήριξη στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής δέσμης μέτρων για την απασχόληση ατόμων με αναπηρία, συμβουλευθείτε το άρθρο OSHwiki του EU-OSHA σχετικά με την υγεία, την αναπηρία, την απασχόληση και την επιστροφή στην εργασία. Περιλαμβάνει πολλούς πολύτιμους πόρους.