Niepełnosprawność a bezpieczeństwo i higiena pracy

Pakiet dotyczący zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami

Europejski pakiet dotyczący zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami stanowi jedną z najważniejszych inicjatyw w ramach szerszej strategii Komisji Europejskiej na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami na lata 2021–2030. Jego celem jest zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami równego dostępu do rynku pracy, dzięki czemu będą mogły utrzymać się na rynku pracy, a w rezultacie korzystać ze zwiększonego włączenia społecznego i niezależności gospodarczej.

Pakiet koncentruje się na sześciu obszarach, przy czym następujące z nich wchodzą w zakres kompetencji EU-OSHA:

• zapewnienie racjonalnych usprawnień w miejscu pracy, czyli wszelkich zmian w środowisku lub miejscu pracy, które są potrzebne do tego, aby umożliwić osobie z niepełnosprawnością stosowanie, wykonywanie i rozwijanie funkcji zawodowych lub podejmowanie szkoleń;

• utrzymanie osób niepełnosprawnych w aktywności zawodowej i zapobieganie niepełnosprawności związanej z chorobami przewlekłymi;

• zapewnienie programów rehabilitacji zawodowej w przypadku chorób lub poważnych wypadków.

Poprzez gromadzenie i opracowywanie odpowiednich zasobów EU-OSHA aktywnie przyczynia się do osiągnięcia celów określonych w pakiecie.

Obowiązki prawne pracodawców

Pracownicy z niepełnosprawnościami w UE są chronieni zarówno przez przepisy mające na celu przeciwdziałanie dyskryminacji, jak i przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP), przy czym niektóre państwa członkowskie wykraczają poza te minimalne wymogi. 

Dyrektywa w sprawie równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (dyrektywa Rady 2000/78/WE) zawiera przepisy szczegółowe dotyczące zwalczania dyskryminacji między innymi ze względu na niepełnosprawność. Zgodnie z przepisami tej dyrektywy pracodawcy są zobowiązani do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami racjonalnych usprawnień, umożliwiających im udział w zatrudnieniu i szkoleniach.

Przepisy dotyczące BHP, takie jak dyrektywa ramowa w sprawie BHP (dyrektywa 89/391/EWG), zobowiązują pracodawców do zapobiegania zagrożeniom u źródła i przeprowadzania oceny stopnia zagrożeń w miejscu pracy. Podejście to sprawdza się w identyfikowaniu niezbędnych usprawnień mających na celu wsparcie pracowników z niepełnosprawnością. Przepisy te zobowiązują ponadto przedsiębiorstwa i pracodawców do zapewnienia grupom szczególnie wrażliwym ochrony przed tymi zagrożeniami, które konkretnie ich dotyczą. Zapobieganie zagrożeniom i ułatwianie pracy wszystkim pracownikom może umożliwić pracownikom z niepełnosprawnościami kontynuowanie aktywności zawodowej.

W tym kontekście w dyrektywie w sprawie wymagań w miejscu pracy (dyrektywa 89/654/EWG) podkreślono potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na takie aspekty, jak drzwi, przejścia, schody, prysznice, umywalki, stanowiska robocze i toalety używane przez osoby z niepełnosprawnościami.

Zapobieganie zagrożeniom i promocja zdrowia

Kluczowym czynnikiem wspierania osób przewlekle chorych i osób z niepełnosprawnościami w utrzymaniu zatrudnienia jest wdrożenie skutecznego systemu zarządzania zagrożeniami oraz promowanie zdrowia i dobrostanu. Miejsca pracy mogą ograniczyć negatywny wpływ na pracowników i gospodarkę poprzez zajęcie się kluczowymi obszarami, takimi jak poważne wypadki, zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego, stres zawodowy, narażenie na niebezpieczne substancje, choroby związane z pracą i nadmierny hałas.

Powrót do pracy

Aby umożliwić osobom z niepełnosprawnościami pomyślny powrót do pracy po średnio- lub długoterminowej nieobecności w związku z chorobą, zasadnicze znaczenie ma dobrze zaplanowane i systematyczne podejście. Dlatego tak ważne jest, aby specjaliści z różnych dziedzin (pracownicy służby zdrowia, terapeuci zajęciowi, eksperci ds. dostępności i niepełnosprawności, specjaliści ds. BHP, pracownicy działu kadr itp.) współpracowali przy opracowywaniu i wdrażaniu programu, który będzie ułatwiał osobom z niepełnosprawnościami powrót do pracy i utrzymanie zatrudnienia.

Z wcześniejszych badań EU-OSHA wynika, że najskuteczniejsze plany obejmują środki wczesnej interwencji w zakresie opieki zdrowotnej, doradztwo w zakresie udogodnień w miejscu pracy i zatrudnienia, wsparcie psychologiczne ukierunkowane na pracę, szkolenia i poradnictwo zawodowe oraz wsparcie ze strony systemów zabezpieczenia społecznego. Takie dostosowane do potrzeb podejście uwzględnia konkretne potrzeby i sytuację zarówno pracowników, jak i pracodawców.

Udogodnienia w miejscu pracy mogą obejmować zmianę organizacji zadań i obowiązków, dostosowanie sprzętu, zmianę modelu pracy i przekwalifikowanie pracowników. W wyborze dostosowań może pomóc ocena zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa.

Starzejąca się siła robocza

Odsetek osób z niepełnosprawnościami zazwyczaj wzrasta wraz z wiekiem, co jest istotnym czynnikiem, biorąc pod uwagę obecny kontekst starzenia się europejskiej siły roboczej. Przewiduje się, że przy rosnącym wieku emerytalnym w wielu państwach członkowskich liczba pracowników z niepełnosprawnościami w UE będzie nadal rosnąć.

W związku z tym środki takie jak skuteczna profilaktyka, dostępne miejsca pracy i kompleksowa polityka powrotu do pracy okazują się nieocenione w zapobieganiu przedwczesnemu opuszczaniu rynku pracy i utrzymaniu zrównoważonego modelu pracy.

Praca przy złym stanie zdrowia

Wiele osób ze schorzeniami i niepełnosprawnościami może komfortowo pracować w bezpiecznych warunkach dzięki odpowiednim udogodnieniom. Konkretne wsparcie i wymagane środki zależą od danej osoby i jej stanu. Poniżej przedstawiono kilka przykładów: 

• Nowotwory: ułatwianie powrotu do pracy osobom, które pokonały nowotwór, może obejmować stopniowy powrót i wprowadzenie większej elastyczności pracy.

• Choroby układu krążenia:  należy zminimalizować czynniki zagrożenia zawodowego mające wpływ na osoby cierpiące na choroby układu krążenia, takie jak uciążliwa praca, stres zawodowy, długie godziny pracy, praca nocna i praca w systemie zmianowym oraz narażenie na substancje chemiczne, takie jak tlenek węgla. Uzupełnieniem tych środków powinny być inicjatywy na rzecz promocji zdrowia w miejscu pracy, obejmujące aktywność fizyczną, zdrowe odżywianie, ograniczenie spożycia alkoholu i palenia tytoniu, a także regularne badania lekarskie w miejscu pracy w celu wykrycia czynników zagrożenia, takich jak nadciśnienie tętnicze lub stan przedcukrzycowy.

• Przewlekły COVID-19: niezbędne są środki wspierające pracowników cierpiących na ostre lub długotrwałe objawy COVID-19, takie jak ekstremalne zmęczenie, aby ułatwić im powrót do pracy.

• Zdrowie psychiczne i stres w miejscu pracy: skuteczne radzenie sobie ze złym stanem zdrowia psychicznego w miejscu pracy, niezależnie od tego, czy jest on związany z pracą, czy nie, obejmuje połączenie środków zapobiegawczych i wsparcia, na przykład zapewnianie doradztwa i wdrażanie udogodnień, takich jak elastyczne godziny pracy, dodatkowe szkolenia i pomoc, a także ograniczenie hałasu w miejscu pracy. Zachęca się również do wprowadzenia aktywnego podejścia do zapobiegania samobójstwom.

• Zaburzenia reumatyczne i zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego: zaburzenia reumatyczne i zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego należą do najczęstszych zaburzeń związanych z pracą w UE. Udogodnienia w miejscu pracy mogą obejmować elastyczne godziny pracy w celu uwzględnienia wizyt lekarskich, telepracę, zmianę zadań w celu zmniejszenia fizycznego obciążenia pracą i zapewnienie ergonomicznego sprzętu.

Aby dowiedzieć się więcej o pracownikach z niepełnosprawnościami i BHP, a także o skutecznym wsparciu w kontekście europejskiego pakietu dotyczącego zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami, zachęcamy do przeczytania artykułu EU-OSHA w OSHwiki zatytułowanego „Ill health, disability, employment and return to work [„Zły stan zdrowia, niepełnosprawność, zatrudnienie i powrót do pracy”]. Zawiera on wiele wartościowych zasobów.