© IStockphoto / ismagilov
De digitalisering verandert de arbeidswereld in rap tempo, waardoor nieuwe en aangepaste oplossingen op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk (VGW) aan de orde zijn. Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk wil met zijn onderzoeksprogramma beleidsmakers, onderzoekers en werkplekken voorzien van betrouwbare informatie over het potentiële effect van digitalisering op VGW, zodat zij tijdige en doeltreffende maatregelen kunnen nemen om de veiligheid en gezondheid van werknemers te waarborgen.
De opkomst van technologieën zoals artificiële intelligentie (AI), big data, collaboratieve robotica, het internet der dingen, algoritmen en digitale arbeidsplatformen, en de aanzienlijke toename in het aantal personen dat op afstand werkt, creëren nieuwe kansen voor werknemers en werkgevers, maar zorgen tegelijkertijd ook voor nieuwe uitdagingen en risico’s op het gebied van VGW. Het aanpakken van de uitdagingen en het maximaliseren van de mogelijkheden hangt af van de manier waarop technologieën worden toegepast, beheerd en gereguleerd in de context van sociale, politieke en economische trends.
Als voortzetting op zijn verkennende studie over digitalisering en VGW, realiseert EU-OSHA een “VGW-overzicht”-onderzoeksproject (2020-2023) om diepgaande informatie te verstrekken voor beleid, preventie en praktijk over de uitdagingen en mogelijkheden van digitalisering in de context van VGW.
Het onderzoeksproject richt zich op de volgende gebieden:
- Geavanceerde robotica en artificiële intelligentie
-
Op AI gebaseerde systemen en geavanceerde robotica veranderen de aard en uitvoering van menselijke arbeid. Dergelijke systemen, die belichaamd (bijvoorbeeld robotica) of niet-belichaamd (bijvoorbeeld slimme toepassingen) zijn, kunnen met een zekere mate van autonomie handelingen verrichten, fysieke of cognitieve taken uitvoeren en specifieke doelstellingen bereiken.
Dit heeft belangrijke positieve gevolgen, niet alleen voor de productiviteit, maar ook voor VGW. Werknemers kunnen hierdoor bijvoorbeeld uit gevaarlijke situaties worden gehaald en de werkbelasting kan worden geoptimaliseerd. Zulke systemen kunnen taken met een hoog risico of weinig creatieve inbreng en veel herhaling – taken die vaak in verband worden gebracht met bekende en opkomende VGW-risico’s – overnemen, zodat werknemers zich kunnen focussen op taken met een laag risico en een productieve of zelfs creatieve inhoud.
Het gebruik van op AI gebaseerde systemen op de werkplek brengt echter ook een aantal uitdagingen met zich mee die moeten worden aangepakt. Deze uitdagingen vloeien vooral voort uit de interactie tussen dergelijke systemen en de werknemers, zoals onverwachte botsingen, een te grote onafhankelijkheid enzovoort, maar kunnen ook aan psychosociale en organisatorische aspecten gerelateerd zijn.
Dergelijk onderzoek identificeert en bespreekt de mogelijkheden alsook de uitdagingen en risico’s die worden geassocieerd met het gebruik van geavanceerde robotica en op AI gebaseerde systemen voor de automatisering van taken, zowel fysiek als cognitief, en belicht enkele bijkomende problemen, waaronder mens-machine-interactie en -vertrouwen.
- Werknemersbeheer via artificiële intelligentie
-
AI en digitale technologieën hebben voor nieuwe vormen van werknemersbeheer gezorgd. In tegenstelling tot vroegere vormen, waarin grotendeels op menselijke toezichthouders werd vertrouwd, maakt werknemersbeheer aan de hand van AI gebruik van nieuwe beheersystemen en -middelen die realtimegegevens over het gedrag van werknemers verzamelen uit verschillende bronnen. Dit met de bedoeling de leidinggevenden te informeren en automatische of semiautomatische beslissingen, gebaseerd op algoritmen of geavanceerdere vormen van AI, te ondersteunen.
Onderzoek op dit gebied identificeert en bespreekt de mogelijkheden van deze nieuwe op AI gebaseerde beheersystemen. Zij kunnen beslissingen ondersteunen die gericht zijn op het verbeteren van VGW op de werkplek wanneer ze op een transparante manier worden opgezet en uitgevoerd, en werknemers daarbij worden geïnformeerd en geraadpleegd.
Het onderzoek brengt ook de uitdagingen en risico’s op het gebied van wet- en regelgeving, ethiek en privacy in kaart en bespreekt deze. Het werpt tevens een blik op de zorgpunten rond VGW, met name de psychosociale risicofactoren die uit deze nieuwe vormen van monitoring en werknemersbeheer voortvloeien.
- Digitaalplatformwerk
-
Digitaalplatformwerk is betaald werk dat wordt verstrekt via, op of door middel van een onlineplatform (een onlinemarkt die gebruikmaakt van digitale technologieën). Dit platform helpt de vraag naar arbeid af te stemmen op het aanbod. Het werk dat via dergelijke platforms wordt aangeleverd, kan heel divers zijn: het kan gaan om complexe of simpele taken, cognitieve of handmatige taken, en het kan zowel online en dus volledig virtueel, als ter plaatse en in persoon worden verstrekt.
Digitaalplatformwerk schept werkgelegenheidskansen voor werknemers in geografische gebieden met beperkte mogelijkheden, of voor gemarginaliseerde groepen werknemers. Het brengt echter ook een aantal uitdagingen en risico’s voor VGW met zich mee die moeten worden aangepakt.
Onderzoeksprojecten rond platformwerk richten zich op:
- het analyseren en bespreken van de mogelijkheden, uitdagingen en risico’s van platformwerk;
- het in kaart brengen van de verschillende soorten platformwerk en de daaraan gerelateerde risico’s en mogelijkheden;
- het identificeren van voorbeelden van beleidsmaatregelen waarmee risico’s op het gebied van VGW voor platformwerkers kunnen worden vermeden; en
- het ondersteunen van de ontwikkeling van praktische tools ter preventie van VGW-risico’s.
- Slimme digitale systemen
-
Er worden nieuwe monitoringsystemen ontwikkeld in functie van de veiligheid en gezondheid van werknemers, zoals smartphone-apps, wearables, mobiele monitoringcamera’s of drones, slimme brillen, ICT-gebaseerde toepassingen en slimme persoonlijke beschermingsmiddelen. Deze hebben als doel VGW te monitoren en te verhogen. Deze systemen kunnen bijvoorbeeld worden ingezet om de fysieke of mentale gezondheid van werknemers, waaronder hun stressniveau, vermoeidheid, alertheid en hartslag, alsook hun houding en lichaamsbeweging, te monitoren, om de locatie van werknemers te controleren wanneer zij zich op een gevaarlijke plek bevinden, om werknemers instructies te geven of om leidinggevenden, en indien nodig zelfs hulpdiensten, te waarschuwen. Afgezien van de mogelijkheden die deze systemen bieden, dienen zich ook enkele punten van bezorgdheid aan, bijvoorbeeld met betrekking tot de gegevensbescherming, eigendomskwesties, werkzaamheid en standaardisering.
In dit onderzoek beoordelen we de gevolgen die deze systemen met zich meebrengen. Dit doen we door de volgende zaken te analyseren: nieuwe soorten monitoringsystemen (technologieën), waarvoor deze worden gebruikt (bijvoorbeeld ter ondersteuning van VGW-naleving, doeltreffende handhaving of scholing) en de uitdagingen voor VGW en mogelijkheden die voortvloeien uit hun toepassing en ontwerp. Er wordt ook een overzicht gegeven van hulpmiddelen op de werkplek (bijvoorbeeld gedragsregels, beleidslijnen op bedrijfsniveau, aanbevelingen, begeleiding, protocollen en scholing).
Het onderzoek bestaat uit een bureaustudie, interviews en veldstudies. Om de bevindingen te bestendigen, wordt er in 2023 een workshop op hoog niveau georganiseerd.
- Werken op afstand
-
Werken op afstand omvat elke werkregeling waarbij digitale technologieën worden gebruikt om vanuit huis of in algemenere zin buiten het bedrijf of op een vaste locatie te werken. Werken op afstand brengt mogelijkheden, uitdagingen en risico’s met zich mee waarmee rekening moet worden gehouden bij het overwegen van toekomstige ontwikkelingen. Naast de gevolgen voor de gender- en diversiteitsaspecten van het personeelsbestand en de verschillende gevolgen voor sectoren en beroepen, moet ook worden gekeken naar nieuwe en opkomende technologieën zoals toegevoegde werkelijkheid en virtuele werkelijkheid, waarvan wordt verwacht dat ze zullen helpen werken op afstand mogelijk te maken voor een grotere groep bedrijven en werknemers.
Een aantal andere projecten op dit gebied, die tevens op eerder EU-OSHA-onderzoek voortbouwen, brengen de mogelijkheden, uitdagingen en risico’s van werken op afstand in kaart en streven ernaar de bewustwording bij mensen die op afstand werken, werkgevers en andere belanghebbenden te vergroten.
EU-OSHA’s campagne voor een gezonde werkplek “Veilig en gezond werken in een digitale samenleving”, die van 2023 tot 2025 loopt, streeft naar een groter bewustzijn van digitalisatie en VGW en biedt meer praktische middelen.