Επικίνδυνες ουσίες

Επικίνδυνες ουσίες —ουσίες σε υγρή, αέρια ή στερεά μορφή οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την υγεία ή την ασφάλεια των εργαζομένων— υπάρχουν σε όλους σχεδόν τους χώρους εργασίας. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, εκατομμύρια εργαζόμενοι έρχονται σε επαφή με επιβλαβείς χημικούς και βιολογικούς παράγοντες.

Το 2015, το 17 % των εργαζομένων στην ΕΕ ανέφεραν ότι εκτίθενται σε χημικά προϊόντα ή χημικές ουσίες τουλάχιστον κατά το 25 % του χρόνου εργασίας τους, ποσοστό που ουσιαστικά έχει παραμείνει αμετάβλητο από το 2000, ενώ το 15 % ανέφεραν ότι εισπνέουν καπνό, αναθυμιάσεις, σωματίδια ή σκόνη κατά την εργασία τους.

Ορισμένες ουσίες μεγάλης επικινδυνότητας —όπως ο αμίαντος ή τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB)— έχουν πλέον απαγορευτεί ή τελούν από αυστηρό έλεγχο. Ωστόσο, άλλες δυνητικά επιβλαβείς ουσίες εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ευρέως, αλλά οι κίνδυνοι που συνδέονται με αυτές ρυθμίζονται δεόντως από τη νομοθεσία.

Κίνδυνοι για την υγεία

Τα προβλήματα υγείας που προκαλούνται από τον χειρισμό επικίνδυνων ουσιών ποικίλλουν από τον ήπιο ερεθισμό των ματιών και του δέρματος έως σοβαρές επιδράσεις, όπως οι συγγενείς ανωμαλίες και ο καρκίνος. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι οξέα ή μακροχρόνια, ενώ ορισμένες ουσίες μπορεί να έχουν σωρευτική επίδραση. Ορισμένοι από τους συνηθέστερους κινδύνους είναι οι εξής:

Ορισμένες επικίνδυνες ουσίες ενέχουν κινδύνους για την ασφάλεια, όπως κίνδυνο πυρκαγιάς, έκρηξης ή ασφυξίας. Επίσης, οι επικίνδυνες ουσίες έχουν συνήθως περισσότερες από μία από αυτές τις ιδιότητες.

Βιολογικοί παράγοντες

Σε πολλούς εργασιακούς χώρους υπάρχουν βακτήρια, ιοί, μύκητες και παράσιτα. Οι οργανισμοί αυτοί συνήθως είναι αόρατοι, γεγονός που σημαίνει ότι οι κίνδυνοι τους οποίους προκαλούν δεν γίνονται ενδεχομένως αντιληπτοί.

Ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο έκθεσης σε επιβλαβείς βιολογικούς παράγοντες διατρέχουν οι εργαζόμενοι σε ορισμένους τομείς: υγειονομική περίθαλψη, γεωργία, κτηνιατρικές υπηρεσίες, εργασίες καθαριότητας και συντήρησης, διαχείριση λυμάτων και αποβλήτων, κηπουρική και εργασία σε εργαστήρια.

Μάθετε περισσότερα:

Αναδυόμενοι κίνδυνοι

Οι νέες τεχνολογίες, η ανάπτυξη των επαγγελματικών κλάδων και οι αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της εργασίας μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα την αυξημένη επικινδυνότητα των βιολογικών ή χημικών παραγόντων. Στον τομέα του περιβάλλοντος, για παράδειγμα, οι καινοτόμες τεχνολογίες μπορεί να ενέχουν κινδύνους οι οποίοι δεν γίνονται πλήρως κατανοητοί. Ένα άλλο παράδειγμα συνδέεται με το γεγονός ότι ολοένα και περισσότεροι εργαζόμενοι εκτίθενται σε επικίνδυνες ουσίες κατά την άσκηση επαγγελμάτων παροχής υπηρεσιών, όπως είναι η κατ’ οίκον περίθαλψη ή η διαχείριση αποβλήτων, όπου η έκθεση ποικίλλει αλλά η επίγνωση όσον αφορά τους κινδύνους είναι περιορισμένη. Η ανάγκη να γίνουν κατανοητοί οι πιθανοί κίνδυνοι και να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα από εργοδότες και εργαζομένους έχει γίνει πιο επιτακτική από ποτέ.

Μάθετε περισσότερα για τους αναδυόμενους κινδύνους, τις πράσινες θέσεις εργασίας και τα νανοϋλικά.

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους αναδυόμενους κινδύνους:

Προληπτικά μέτρα και διαχείριση επικίνδυνων ουσιών

Το πρώτο βήμα για την προστασία των εργαζομένων από επικίνδυνες ουσίες είναι η διενέργεια εκτίμησης κινδύνων. Στη συνέχεια, πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για την εξάλειψη ή τη μείωση των κινδύνων στο μέτρο του εφικτού. Τέλος, η κατάσταση πρέπει να παρακολουθείται τακτικά και να ελέγχεται η αποτελεσματικότητα των μέτρων που λαμβάνονται.

Τα κράτη μέλη και ο EU-OSHA έχουν αναπτύξει διάφορα μοντέλα για την παροχή στήριξης στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις κατά τη διενέργεια εκτιμήσεων κινδύνου. Το ηλεκτρονικό εργαλείο για τις επικίνδυνες ουσίες παρέχει στους εργοδότες την υποστήριξη και τις συμβουλές που χρειάζονται για την αποτελεσματική διαχείριση των επικίνδυνων ουσιών στον χώρο εργασίας. Μια βάση δεδομένων πρακτικών εργαλείων και καθοδήγησης περιέχει πρακτικά μέτρα για τους χώρους εργασίας, όπως καθοδήγηση για τις εκτιμήσεις κινδύνου και για τον τρόπο υποκατάστασης ή εξάλειψης της χρήσης επικίνδυνων ουσιών, περιπτωσιολογικές μελέτες και ποικιλία εργαλείων.

Στη σελίδα OSHwiki μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα σχετικά με τα εργαλεία διαχείρισης των κινδύνων που ενέχουν οι επικίνδυνες ουσίες. 

Οι εργοδότες πρέπει επίσης να λαμβάνουν υπόψη τυχόν ευάλωτες ομάδες για τις οποίες απαιτείται ειδική προστασία σύμφωνα με τη νομοθεσία, όπως οι νέοι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες γυναίκες που είναι έγκυες ή θηλάζουν. Άλλες ομάδες εργαζομένων, όπως οι διακινούμενοι εργαζόμενοι, το μη καταρτισμένο ή άπειρο προσωπικό και οι εξωτερικοί συνεργάτες, όπως οι καθαριστές, πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη, ενώ πρέπει να εφαρμόζονται και μέτρα πρόληψης κατάλληλα προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους.

Ιεράρχηση των μέτρων πρόληψης

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία για την προστασία των εργαζομένων προβλέπει μια ιεραρχία στα μέτρα τα οποία καλούνται να λάβουν οι εργοδότες για τον έλεγχο των κινδύνων που διατρέχουν οι εργαζόμενοι λόγω των επικίνδυνων ουσιών.

  • Στην κορυφή αυτής της ιεραρχίας των μέτρων ελέγχου βρίσκονται η εξάλειψη και η υποκατάσταση των επικίνδυνων ουσιών. Όπου είναι εφικτό, πρέπει να εξαλείφεται η χρήση επικίνδυνων ουσιών μέσω αλλαγής της διαδικασίας ή του προϊόντος για το οποίο χρησιμοποιούνται οι ουσίες.
  • Εάν δεν είναι εφικτή η εξάλειψη, οι επικίνδυνες ουσίες πρέπει να αντικαθίστανται με άλλες μη επικίνδυνες ή λιγότερο επικίνδυνες ουσίες.
  • Εάν μια ουσία ή διεργασία δεν μπορεί να εξαλειφθεί ή να υποκατασταθεί, η έκθεση μπορεί να προληφθεί ή να περιοριστεί με την εφαρμογή τεχνικών και οργανωτικών λύσεων. Παραδείγματα τέτοιων λύσεων είναι ο έλεγχος της εκπομπής στην πηγή (κλειστό σύστημα ή τοπικό σύστημα εξαερισμού) ή η μείωση του αριθμού των εργαζομένων που εκτίθενται στην επικίνδυνη ουσία, καθώς και η μείωση της διάρκειας και της έντασης της έκθεσης.
  • Βάσει της νομοθεσίας, όταν η έκθεση δεν μπορεί να ελεγχθεί επαρκώς με άλλα μέσα, πρέπει να γίνεται χρήση μέσων ατομικής προστασίας (ΜΑΠ).

Διαβάστε περισσότερα:

Καλή επικοινωνία

Για την ασφάλειά τους, οι εργαζόμενοι πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με:

  • τα πορίσματα των εκτιμήσεων κινδύνων που διενεργεί ο εργοδότης τους
  • τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται και το πώς αυτοί ενδέχεται να τους επηρεάζουν
  • τι πρέπει να κάνουν για τη δική τους ασφάλεια και την ασφάλεια των άλλων
  • πώς να ελέγχουν και να εντοπίζουν προβληματικές καταστάσεις
  • σε ποιους θα πρέπει να αναφέρουν τυχόν προβλήματα
  • τα αποτελέσματα του εκάστοτε ελέγχου έκθεσης ή παρακολούθησης της υγείας
  • τα μέτρα πρόληψης που πρέπει να λαμβάνονται σε περίπτωση εργασιών συντήρησης
  • πρώτες βοήθειες και διαδικασίες έκτακτης ανάγκης

Διαβάστε το ηλεκτρονικό δελτίο του EU-OSHA σχετικά με τις επικίνδυνες ουσίες και την αποτελεσματική επικοινωνία στον χώρο εργασίας.

Οριακές τιμές επαγγελματικής έκθεσης

Για ορισμένες επικίνδυνες ουσίες, η ΕΕ και τα κράτη μέλη έχουν καθορίσει οριακές τιμές επαγγελματικής έκθεσης οι οποίες πρέπει να τηρούνται.
Στις ευρωπαϊκές οδηγίες για την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία (ΕΑΥ) προβλέπονται επίσης δεσμευτικές (που σημαίνει ότι πρέπει να τηρούνται) και ενδεικτικές (ως ένδειξη του τι θα πρέπει να επιτυγχάνεται) οριακές τιμές επαγγελματικής έκθεσης για επικίνδυνες ουσίες. Οι οριακές τιμές επαγγελματικής έκθεσης για τις επικίνδυνες ουσίες αποτελούν σημαντικές πληροφορίες για την εκτίμηση και τη διαχείριση κινδύνων. Τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ καθορίζουν τις δικές τους εθνικές οριακές τιμές επαγγελματικής έκθεσης, οι οποίες αφορούν συνήθως περισσότερες ουσίες σε σύγκριση με τις οδηγίες της ΕΕ. Ωστόσο, οριακές τιμές επαγγελματικής έκθεσης έχουν θεσπιστεί μόνο για περιορισμένο αριθμό ουσιών που χρησιμοποιούνται επί του παρόντος στον εργασιακό χώρο.

Kαρκινογόνοι παράγοντες

Υπάρχουν πολλές επικίνδυνες ουσίες οι οποίες ταξινομούνται ως καρκινογόνοι παράγοντες και στις οποίες μπορεί να εκτίθενται οι εργαζόμενοι. Ορισμένες από τις ουσίες αυτές παράγονται από τις ίδιες τις διαδικασίες που εφαρμόζονται κατά την εργασία.

Στην ΕΕ ισχύουν ειδικές διατάξεις για την προστασία των εργαζομένων. Σύμφωνα με την οδηγία για τους καρκινογόνους παράγοντες, οι εργοδότες πρέπει να αξιολογούν και να αποτρέπουν ή να ελαχιστοποιούν την έκθεση σε καρκινογόνους ή μεταλλαξιογόνους παράγοντες. Πέραν του ότι πρέπει να εφαρμόζουν την ιεραρχία των μέτρων πρόληψης:

  • πρέπει να αντικαθιστούν έναν καρκινογόνο ή μεταλλαξιογόνο παράγοντα στον βαθμό που αυτό είναι τεχνικά εφικτό με μια ουσία, ένα μείγμα ή μια διαδικασία τα οποία είναι ακίνδυνα ή λιγότερο επικίνδυνα.
  • Στην περίπτωση που αυτό δεν είναι δυνατόν, θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι, στον βαθμό που είναι τεχνικά εφικτό, ο παράγοντας αυτός παράγεται και χρησιμοποιείται σε κλειστό σύστημα.
  • Στην περίπτωση που η χρήση κλειστού συστήματος δεν είναι τεχνικά δυνατή, οι εργοδότες πρέπει να μειώνουν την έκθεση στο χαμηλότερο τεχνικά εφικτό επίπεδο, περιορίζοντας τις ποσότητες και μειώνοντας τον αριθμό των εκτιθέμενων εργαζομένων όσο το δυνατόν περισσότερο.

Πρέπει επίσης:

  • να οριοθετούν τις επικίνδυνες ζώνες και να χρησιμοποιούν κατάλληλα σήματα προειδοποίησης και ασφάλειας
  • να σχεδιάζουν τις μεθόδους εργασίας κατά τέτοιον τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται η έκλυση της ουσίας
  • να προβαίνουν σε αποκομιδή των καρκινογόνων ή μεταλλαξιογόνων παραγόντων στην πηγή, αλλά με σεβασμό προς το περιβάλλον
  • να χρησιμοποιούν κατάλληλες μεθόδους μέτρησης (ιδίως για την έγκαιρη ανίχνευση ασυνήθους έκθεσης οφειλόμενης σε απρόβλεπτο συμβάν ή σε ατύχημα)
  • να χρησιμοποιούν μέτρα ατομικής προστασίας εάν τα μέτρα συλλογικής προστασίας δεν επαρκούν
  • να εφαρμόζουν μέτρα υγιεινής (τακτικός καθαρισμός)
  • να καταρτίζουν σχέδια έκτακτης ανάγκης
  • να χρησιμοποιούν σφραγισμένα και επισημασμένα με τρόπο ευανάγνωστο, σαφή και ευδιάκριτο δοχεία για την αποθήκευση, τον χειρισμό, τη μεταφορά και τη διάθεση αποβλήτων

Οι εργοδότες υπόκεινται επίσης σε ειδικές απαιτήσεις ενημέρωσης των εργαζομένων και των αρχών και πρέπει να τηρούν φακέλους για τους εκτιθέμενους εργαζομένους, καταγράφοντας μετρήσεις και αποτελέσματα ιατρικής παρακολούθησης.

Άρθρα OSHwiki: Αμίαντος, Αναπνεύσιμη σκόνη κρυσταλλικού διοξειδίου του πυριτίου

Επισκεφθείτε την ενότητα του δικτυακού τόπου για τον επαγγελματικό καρκίνο

Μάθετε περισσότερα για τον χάρτη πορείας σχετικά με τους καρκινογόνους παράγοντες

Νομικές διασφαλίσεις

Όλοι όσοι εμπλέκονται στη διαχείριση επικίνδυνων ουσιών σε χώρους εργασίας πρέπει να γνωρίζουν το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τις επικίνδυνες ουσίες στην ΕΕ.

Σκοπός της νομοθεσίας στον τομέα της ΕΑΥ είναι η προστασία των εργαζομένων από κινδύνους που αφορούν γενικά την ασφάλεια και την υγεία τους και, ειδικότερα, από κινδύνους που σχετίζονται με επικίνδυνες ουσίες στον χώρο εργασίας (π.χ. η οδηγία για τους χημικούς παράγοντες, η οδηγία για τους καρκινογόνους παράγοντες και οι οδηγίες για τις οριακές τιμές). Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι εργοδότες υποχρεούνται να διενεργούν εκτίμηση όλων των κινδύνων για την ασφάλεια και την υγεία στον χώρο εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων που απορρέουν από επικίνδυνες ουσίες, καθώς και να εφαρμόζουν κατάλληλα μέτρα προστασίας και πρόληψης. Περιλήψεις των σχετικών νομοθετικών πράξεων της ΕΕ.

Στόχος είναι να εξασφαλιστεί η αντιμετώπιση των κινδύνων στην πηγή και να δοθεί προτεραιότητα στην εφαρμογή συλλογικών μέτρων — δηλαδή, μέτρων που προστατεύουν μια ομάδα εργαζομένων κατά τρόπο συστηματικό.

Στους κανονισμούς REACH και CLP προβλέπεται ότι οι παρασκευαστές και οι προμηθευτές χημικών ουσιών πρέπει να εξασφαλίζουν την παροχή τυποποιημένων σημάτων ασφαλείας, εικονογραμμάτων κινδύνου και δελτίων δεδομένων ασφαλείας. Σε αυτά παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τις ιδιότητες των ουσιών και τους κινδύνους που συνδέονται με αυτές, καθώς και οδηγίες σχετικά με την αποθήκευση, τον χειρισμό και την πρόληψη των κινδύνων. Άλλοι κανονισμοί και κατευθυντήριες γραμμές καλύπτουν συγκεκριμένες πτυχές, όπως η παρασκευή, η προμήθεια, η μεταφορά και η επισήμανση επικίνδυνων ουσιών, οι οποίες αφορούν επίσης συχνά τον χώρο εργασίας.

Οι κανονισμοί της ΕΕ για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία μεταφέρονται στην εθνική νομοθεσία, αλλά τα κράτη μέλη έχουν επίσης το δικαίωμα να θεσπίζουν πρόσθετες ή αυστηρότερες διατάξεις για την προστασία των εργαζομένων. Για τον λόγο αυτόν, είναι σημαντικό οι επιχειρήσεις να ανατρέχουν στην αντίστοιχη ειδική νομοθεσία της χώρας τους.

Μάθετε περισσότερα για:

Άρθρα OSHwiki

Dangerous substances and vulnerable groups

Chris Keen Health & Safety Laboratory, UK

Introduction

This article examines the reasons why certain groups of workers may be at greater risk of exposure to dangerous substances in the workplace. The article covers new workers, young workers, migrant workers and workers with certain medical conditions. The article gives information on the additional precautions that are necessary to ensure that adequate exposure control is achieved for these groups. Some information on relevant EU legislation is also included. There is also information on the additional risks associated with maintenance activity, reproductive risks and on the potential for secondary exposure of people outside the workplace, including a…

Διαβάστε το πλήρες άρθρο στη σελίδα OSHWiki

Occupational exposure limit values

Jolanta Skowroń Central Institute for Labour Protection - National Research Institute, Poland

Introduction

Occupational exposure limit values (OELs) are set to prevent occupational diseases or other adverse effects in workers exposed to hazardous chemicals in the workplace. OELs assume that exposed persons are healthy adult workers, although in some cases the OELs should also protect vulnerable groups – e.g. pregnant women or other more susceptible people. They are tools to help employers protect the health of workers who may be exposed to chemicals in the working environment. OELs are usually set for single substances, but sometimes they are also produced for common mixtures in the workplace, for example solvent mixes, oil mists, fumes from welding or diesel…

Διαβάστε το πλήρες άρθρο στη σελίδα OSHWiki